PROGRAM PRACY TERAPEUTYCZNEJ opracowany na podstawie opinii psychologiczno- pedagogicznej W wyniku przeprowadzonych badań przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną, stwierdzono, iż Maciek (II klasa Sz.P.) jest dzieckiem z ryzyka dysleksji. Dodatkowo stwierdza się u niego objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Jednym z zaleceń PPP jest włączenie chłopca do zajęć terapii pedagogicznej, gdzie stymulowane będą najsłabiej ukształtowane funkcje: procesy pamięci, percepcja słuchowa, percepcja wzrokowa (wybiórczo), orientacja przestrzenna i myślenie operacyjne. Badania pedagogiczne, wykazały również opóźnioną grafomotorykę rąk oraz wadę wymowy, z której wynikały błędy ortograficzne i fonetyczne. Mimo deficytów, Maciek dobrze opanował technikę czytania.Teksty czyta samodzielnie, rozumie i interpretuje logicznie.Przepisuje bezbłędnie. Zgodnie z autorami opracowań metodycznych (I.Czajkowska, K.Herda), wyróżniłam w swoim programie trzy etapy:
- etap wstępny (zwany niekiedy psychoterapeutycznym),
- etap terapii właściwej,
- etap trzeci-doskonalenie umiejętności czytania i pisania.
Etap wstępny to ćwiczenia stymulujące i korekcyjne, zaburzonych funkcji percepcyjno-motorycznych i ich koordynacji przebiegających w formie zabaw i gier na materiale konkretnym i słownym oraz działanie psychoterapeutyczne. Drugi etap-to ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne na materiale literowym i wyrazowym w celu usprawniania umiejętności czytania i pisania. Nadal usprawniane są funkcje percepcyjno- -motoryczne. Etap trzeci uwzględnia dalsze prowadzenie ćwiczeń funkcji percepcyjno-motorycznych. Celem tych ćwiczeń jest opanowaniem umiejętności poprawnego czytania i pisania poprzez eliminowanie dysortografii. ETAP WSTĘPNY 1.Ć W I C Z E N I A R O Z W I J A J Ą C E S P R A W N O Ś C I M A N U A L N E
- ćwiczenia rozmachowe rozluźniające napięcia mięśni ramion i przedramienia
- zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn (kartony,gazety,arkusze szarego papieru) dużym pędzlem, ruchami pionowymi lub poziomymi z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, z góry na dół,
- zamalowywanie dużej przestrzeni ograniczonej konturem,
- pogrubianie konturów dużych form geometrycznych dużych rysunków,
- malowanie dużych form kulistych,płynnym, ciągłym ruchem,
- malowanie dużych szlaczków.
- ćwiczenia manualne czyli usprawniające małe ruchy: dłoni, nadgarstka i palców:
- montowanie konstrukcji z gotowych elementów (klocków,krążków itp.),
- układanki płaskie, klockowe, wtyczkowe z zachowaniem stopniowania trudności: na wzorze,według wzoru, bez wzoru,
- modelowanie z wykorzystaniem plasteliny lub modeliny: ugniatanie, robienie kulek, wałków, obwodzenie wałkami wzorów geometrycznych i innych figur, wypełnianie różnych powierzchni (domek, koło), tworzenie ornamentów i szlaczków (wg wzoru i z pamięci),
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otworki w tekturkach,
- wydzieranki i wypełnianie konturów figur geometrycznych,rysunków i cyfr,
- wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności: cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturowych rysunków,
- wycinanki-naklejanki z papieru, materiału, włóczki itp.,
- szycie ściegiem fastrygowanym-przewlekanie igły z nitką przez otworki w tekturce,
- łamanki papierowe (łódeczki, samoloty itp.),
- ćwiczenia rozluźniające napięcie mięśniowe dłoni, strzepywanie wody, wytrzepywanie piasku z rękawów,
- stemplowanie (stempelki konturowe zwierząt, kwiatów itp.).
- ćwiczenia graficzne usprawniające drobne ruchy ręki ułożonej w pozycji jak przy pisaniu:
- pogrubianie konturów figur geometrycznych, szlaczków, konturów obrazków,
- rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym,
- rysowanie za pomocą szablonów (zewnętrznych i wewnętrznych) figur geometrycznych i prostych przedmiotów,
- kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,
- zamalowywanie kredkami małych przestrzeni (obrazków z książeczek do malowania konturów, stempelków ),
- rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze: po wzorze, po kropkach, kończenie rozpoczętego wzoru i samodzielne kontynuowanie wzoru,
- rysunki dowolne markerami, kredkami świecowymi, kredkami ołówkowymi.
Zastosowałam w swoim programie ćwiczenia sprawności manualnej i koordynacji ruchowo-wzrokowo-słuchowej ze względu na opóźnioną grafomotorykę rąk z powodu lateralizacji skrzyżowanej i ze względu na słabą koncetrację uwagi.Są to doskonałe ćwiczenia relaksacyjne i motywacyjne. W pracy z Maćkiem istotne są ćwiczenia funkcji słuchowej.Mają one na celu usprawnianie koncentracji na bodźcach słuchowych, umiejętności różnicowania dźwięków, analizy i syntezy słuchowej, pamięci słuchowej, koordynacji wzrokowo-słuchowej i słuchowo-ruchowej. 2. Ć W I C Z E N I A F U N K C J I S Ł U C H O W E J ćwiczenia wrażliwości słuchowej, koncentracja na bodźcu słuchowym, różnicowanie dźwięków, pamięć słuchowa:
- wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków dochodzących z najbliższego otoczenia i ich lokalizacja (szmery, szelesty, odgłosy kroków, pojazdów itp.),
- rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty perkusyjne oraz lokalizacja (skąd dźwięk dochodzi),
ćwiczenia rytmiczne, usprawniające koncentrację na bodźcach słuchowych, koordynację słuchowo-wzrokowo- ruchową:
- odtwarzanie z klocków układów rytmicznych przez dziecko , które terapeuta wystukuje (ważne jest zachowanie odpowiedniej ilości elementów oraz odstępów między nimi),
- odtwarzanie za terapeutą określonego układu rytmicznego (dziecko wystukuje lub wyklaskuje to, co wystukał lub wyklaskał terapeuta),
- zapisywanie układem kropek słyszanych rytmów,
- wychwytywanie określonego dźwięku spośród wielu słyszanych, np. rozmaitych grzechotek , instrumentów, śpiewu ptaków, itp.),
- dobieranie rymujących się nazw obrazków,
- opowiadanie treści obrazków, słyszanych opowiadań, przeprowadzenie rozmów sytuacyjnych,
- nauka na pamięć wierszy, krótkich tekstów pisanych prozą,
- artykulacja głosek sprawiających trudności w wymowie, w izolacji oraz w mowie potocznej,
- ćwiczenia pamięci słuchowej-bezpośredniej, powtarzanie różnych ciągów słownych, różnicowanie w nich wyrazów podobnie brzmiących,
- określanie położenia mylonej głoski w wyrazie i sylabie,
- przekształcanie wyrazów przez zmianę głoski,
- wykrywanie różnic i podobieństw w wyrazach (pierwsza +ostatnia głoska, liczba głosek, liczba syllab ).
3. Ć W I C Z E N I A F U N K C J I W Z R O K O W E J I O R I E N T A C J I P R Z E S T R Z E N N E J N A P O D S T A W I E M A T E R I A Ł U K O N K R E T N E G O (O B R A Z K O W E G O) I A B S T R A K C Y J N E GO (G E O M E T R Y C Z N E G O I L I T E R O W E G O - B E Z CZYTANIA ) W przypadku Maćka, ćwiczenia funkcji wzrokowych i orientacji przestrzennej, mają na celu usprawnić pamięć bezpośrednią , spostrzegawczość w zakresie stałości kształtów i stosunków przestrzennych.
- dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki, domino),
- dobieranie par jednakowych figur geometrycznych (j.w.),
- odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów, figur geometrycznych),
- rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów (j.w.)-zabawa "Co tu się zmieniło"
- układanie obrazków według instrukcji słownej (po lewej, po prawej ,na górze, na dole, za, przed,itp.,wskazywanie obrazków o określonym położeniu, samodzielne określanie ich położenia,
- układanie obrazków w kolejności w jakiej były pokazywane (różne obrazki, długie, krótkie ekspozycje),
- układanie obrazków z części(układanki płaskie i klockowe),
- układanie historyjek obrazkowych,
- układanie obrazków kompozycji z figur geometrycznych, według wzoru i z pamięci,
- rysowanie kompozycji za pomocą szablonów rysunkowych i geometrycznych,
- budowanie według wzoru kompozycji z klocków,
- wyszukiwanie różnic i podobieństw między obrazkami,
- wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter-bez czytania, na podstawie indentyfikacji wzrokowej (domina literowe, klocki i rozsypanki, teksty).
ETAP WŁAŚCIWY I. R O Z W Ó J U M I E J Ę T N O Ś C I C Z Y T A N I A I P I S A N I A O R A Z WY R Ó W N A N I A I N N Y C H T R U D N O Ś C I W Z A K R E S I E J Ę Z Y K A P O L S K I E G O Ćwiczenia doskonalające funkcje językowe:
- opowiadanie obrazka,
- nadawanie tytułu obrazkowi lub historyjce,
- opowiadanie historyjki obrazkowej wcześniej samodzielnie ułożonej,
- kształtowanie prawidłowej wymowy poprzez naśladowanie przez chłopca prawidłowego wzorca,
- budowanie zdań z naciskiem na poprawność gramatyczną,
- ćwiczenia w poprawnym używaniu wyrażeń przyimkowych: na, do, w, przed, z,
- zapamiętywanie wierszyków, piosenek.
Doskonalenie graficznej strony pisania:
- kreślenie ręką dużych liter w powietrzu,
- pisanie dużych liter na tablicy-wodzenie po wzorze,
- pisanie (malowanie)liter farbą na dużych arkuszach papieru,
- ułożenie ksztaltów liter z kolorowego drutu, ulepienie z plasteliny,
- pisanie liter za pomocą szablonu (z zaznaczonym stzałką, kierunkiem kreślenia i miejscem rozpoczęcia-dotyczy to zwłaszcza owali),
- rozbicie litery na poszczególne jej elementy i próby łączenia w całość,
- obwodzenie wzoru litery w zeszycie,
- samodzielne pisanie liter.
Ćwiczenia rozwijające umiejętności czytania i pisania:
- utrwalanie różnicowania liter bez kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem (dobieranie par jednakowych liter, segregowanie, wyszukiwanie danej litery w tekście),
- utrwalanie znajomości liter w skojarzeniu z dźwiękiem,
- dobieranie par liter małych i wielkich, drukowanych i pisanych,
- pisanie liter odpowiadających pierwszej głosce nazwy obrazka,
- tworzenie sylaby dwuliterowej otwartej ( b+a, p+a, g+a, itp.); czytanie, rozpoznawanie wzrokowo-słuchowe i zapisywanie sylab,
- utrwalanie czytania i rozpoznawania sylab, pisanie sylab z pamięci i ze słuchu,
- tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab otwartych ( ba+za, ga+ma, itp.); czytanie wspólnie z nauczycielem utworzonych wyrazów, rozpoznawanie wypowiadanych przez nauczyciela wyrazów, samodzielne układanie i odczytywanie nowych wyrazów, tworzenie wyrazów wymawianych przez nauczyciela, zapisywanie wyrazów,
- usprawnianie czytania sylab i całych wyrazów dwusylabowych, czytanie wyrazów w krótkich ekspozycjach, pisanie wyrazów z pamięci i ze słuchu,
- tworzenie sylab zamkniętych trzyliterowych przez łączenie sylaby otwartej ze spółgłoską (ba+k,da+r).
- czytanie całych wyrazów trzyliterowych i rozpoznawanie wyrazów wypowiadanych, pisanie wyrazów.
analiza dźwiękowa wyrazów trzyzgłoskowych: wysłuchiwanie samogłoski w środku wyrazów oraz spółgłosek na początku i na końcu, pisanie wyrazów, przekształcanie wyrazów złożonych z trzech liter przez zmianę środkowej samogłoski, pierwszej i ostatniej spółgłoski: las-los, koc-noc itp. przekształcanie wyrazów trzyliterowych jednosylabowych w dwusylabowe przez dodanie samogłoski: kot-koty, pas-pasy itp. tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab mieszanych (do-mek, bar-ka itp.) tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab zamkniętych (gar-nek, war-kot); czytanie, rozpoznawanie, itd. wg ustalonego postępowania metodycznego , tworzenie sylab trzyliterowych ze zbiegiem spółgłosek przez łączenie spółgłoski z sylabą otwartą: g+ra, d+la, itp. wyrazy jednosylabowe ze zbiegiem spółgłosek na początku i na końcu: (k+rok, s+mak; kor+t, mop+s; k+lop+s, p+lus+k ), dowolne zestawianie sylab różnego typu- tworzenie wyrazów, czytanie, rozpoznawanie czytanie w krótkich ekspozycjach i pisanie wyrazów wielosylabowych; układanie zdań i krótkich tekstów, czytanie i pisanie zdań i tekstów,
- wiązanie czytania i pisania z innymi rodzajami działalności dziecka - rysowanie, malowanie.
II. W Y R Ó W N A N I E T R U D N O Ś C I Z M A T E M A T Y K I
- Ćwiczenia rozwijające stosunki przestrzenne. Analizowanie wzajemnego położenia przedmiotów słownie i w działaniu: wyżej-niżej, najwyżej-najniżej, dalej-bliżej, na prawo-na lewo, nad-pod, za-przed, przy-obok, między-na brzegu, na zewnątrz, w wewnątrz.
- Wyodębnienie cech wielkościowych i ich porównywanie (wysoki-niski, dłuższy- -krótszy, duży-mały, większy-mniejszy, największy-najmniejszy, wysoki-niski, szeroki-wąski, gruby-cienki).
- Zapoznanie z prostymi figurami geometrycznymi, rozpoznawanie ich w otoczeniu, rysowanie ich, układanie figur z patyczków, odręcznie i wg szablonu.
- Segregowanie przedmiotów ze względu na posiadane cechy.
- Definiowanie przedmiotu przez wymienianie jego cech.
- Porządkowanie elementów w zbiorze i tworzenie konsekwentnych serii wg coraz to trudniejszych kryteriów.Określanie miejsca wybranych przedmiotów w rzędzie.
- Przewidywanie wydarzeń: analiza sytuacji "co się zmieniło" i określanie na tej podstawie "co może się wydarzyć".
- Próby wnioskowania o odwracalności zmian w układzie przedmiotów.Wspomaganie rozwoju zdolności do wnioskowania o stałości ilości nieciągłych.Manipulacje , analiza zmian, powrót do stanu wyjściowego.
- Próby wnioskowania o odwracalności przekształceń w zakresie masy, długości, objętości: oświadczenia w przekształcaniu, obserwacja skutków takich zmian, przywracanie pierwotnego wyglądu (robienie makaronu, pieczenie ciasteczek, przelewanie wody do różnych naczyń).
ETAP TRZECI - DOSKONALENIE UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA I PISANIA
- Ćwiczenia umiejętności pisania: stosowanie urozmaiconych form, np. przepisywanie z podkreśleniem trudniejszych wyrazów i uzupełnieniem niektórych brakujących liter, wyrazów,
- Kształcenie umiejętności pisania z pamięci po uprzednim ułożeniu trudniejszych wyrazów z liter ruchomego alfabetu i analizy głoskowo -literowo -sylabowej tych wyrazów; samodzielne sprawdzenie dokonanego zapisu.
- Ćwiczenia pisania ze słuchu o charakterze ćwiczącym z odpowiednimi objaśnieniami, analiza trudniejszych wyrazów.
- Ćwiczenia ortograficzne i stylistyczne, wprowadzenie słownictwa i zasad ortografii. Próby ujęcia treści w zdaniach. Układanie podpisów jedno- i kilkuzdaniowych do obrazków.
- Wiązanie czytania i pisania z innymi rodzajami działalności dziecka -rysowanie, malowanie.
W pracy korekcyjno-kompensacyjnej muszą wystąpić oddziaływania leczniczo-wychowawcze do wyrównania u chłopca zaburzeń systemu nerwowego.Należy stworzyć warunki do zmniejszenia ruchów niezorganizowanych , przedłużenia koncentracji uwagi , stosować przerwy w pracy, wprowadzając ćwiczenia relaksacyjne oraz stosować pochwały w celu zachęcenia do pracy. Dla wyeliminowania urazów związanych z trudnościami w czytaniu i pisaniu zintensyfikować charakter zabawowy. Zajęcia terapeutyczne powinny odbywać się raz w tygodniu, trwając 30-45 minut. Podczas pracy korekcyjno-kompensacyjnej wskazana jest obecność rodziców.Terapeuta pokazuje ćwiczenia przeznaczone do realizacji w domu, a następnie kontroluje ich wykonanie. Matka, powinna pracować z chłopcem w zakresie:
- wykonanie części ćwiczeń usprawniających koordynację precyzyjnych ruchów rąk oraz koordynację ruchowo-wzrokową, ćwiczenia rozwijające stosunki przestrzenne i myślenie operacyjne,
- pisanie z pamięci, z układaniem trudniejszych wyrazów z liter ruchomego alfabetu,
- pisanie z pamięci wyrazów mówionych,
- stworzenie atmosfery życzliwości i akceptacji dziecka, zrozumienie jego niedoborów i problemów.
Pisząc program terapeutyczny musiałam oszacować efektywność oddziaływań. Będą one zależały od kilku czynników .Pierwszy z nich to poziom inteligencji-im dziecko jest lepiej rozwinięte intelektualnie, tym większe ma możliwości do poradzenia sobie ze swoim problemem.Maciej dysponuje przeciętnym ilorazem inteligencji, co z pewnością będzie wspomagało proces stymulacji zaburzonych funkcji.Następnym czynnikiem jest wiek dziecka-im jest ono młodsze tym bardziej podatne na stymulację.Zakres zaburzeń u chłopca nie jest duży, bo dotyczy przede wszystkim funkcji słuchowej i grafomotoryki rąk.Dodatkowo niewielkie opóźnienia dotyczą funkcji wzrokowej.Następnym czynnikiem jest rodzina-matka chłopca widzi potrzebę pomocy dla Maćka. Analiza powyższych czynników wskazuje, że Maciek ma szanse na lepsze funkcjonowanie.Myślę, że w wyniku czteroletniej stymulacji, zaburzonych u chłopca procesów percepcyjno-motorycznych (funkcji słuchowych, koordynacji wzrokowo-ruchowej, procesów pamięci i grafomotoryki rąk) uda się pozytywnie wpłynąć na procesy pamięci bezpośredniej słuchowej i percepcję wzrokową oraz na orientację przestrzenną i myślenie operacyjne. Program pracy terapeutycznej opracowany został w ramach Studiów Podyplomowych Terapii Pedagogicznej w Zielonej Górze Opracowała: Ewa Mytych Przedszkole Miejskie nr 1 w Lubaniu |